4 əsr öncə toxunan «Əjdahalı» xalçası Vətənə necə qayıtdı?

--Röya xanım, xalçaları necə üzə çıxardınız?

--Bu kolleksioner barədə bizə məlumat vermişdilər. ABŞ-da belə bir cəmiyyət var-- Şərq Xalçası və Tekstili üzrə Çikaqo Cəmiyyəti—biz o cəmiyyətlə əlaqə saxlayırıq. Cəmiyyətin üzvü, mərhum Qrover Şiltsin kolleksiyasından da xəbərimiz vardı. Bizimlə əməkdaşlıq edən İonesko Stefano adlı bir şəxs var. O, indi Bakıdadır. O da həmin muzeylə danışıqlar aparırdı. Onlar bütün kolleksiyaları barədə informasiyanı bizə yollamışdılar. Qrover Şiltsin 200-dən artıq xalçası var və biz onların arasından ən nadir hesab etdiyimiz, Azərbaycan tarixi üçün əhəmiyyətli olanlarını seçdik.

--Yəni xalçaları heç nəysiz Azərbaycana bağışladılar?

--Bu sual çoxlarını düşündürür…(gülüşmə) Bilirsinizmi, kolleksionerlər qeyri-adi adamlardır. Onlar kolleksiyalarını özlərindən artıq sevirlər. Bu kolleksiyanı bağışlaya bilərlər, amma sata bilməzlər. Sözsüz ki, Qrover Şiltsin xanımı Beverli Şilts də həyat yoldaşının xatirəsini və adını yaşatmaq üçün elə yer axtarırdı ki, xalçalar lazımı səviyyədə saxlanılsın, qorunsun. Və bir neçə muzeyin içində bizim muzeyə də kolleksiyasını etibar etdi.

--Xalçaların sayı nə qədərdir?

--İki xalçadır. Onları Xalça Muzeyinin komissiyası seçib. Çox nadir olan və ana xalça sayılan iki ədəd qədim xalçadır. Onlardan biri Qarabağın XVII əsrə aid «Əjdahalı» xalçasıdır.

--Əjdahalı? Amma ötən həftə bəzi media orqanlarında bu «Ədahalı» xalçası kimi təqdim olunmuşdu…

--(gülüşmə) Bəli, bəli… Əslində «Əjdahalı» xalçasıdır. Bu xalçaya niyə ana xalçası deyirəm? Onlar XV-XVI-XVII əsrlərdə Azərbaycanın bütün bölgələrində hazırlanıb. Ondan sonrakı əsrlərdə Azərbaycan xalça kompozisiyalarının hamısı bu xalçadan çıxıb. Ona görə də, bunu ana xalça sayırıq. Bu, bizdə yox idi. Yəni XVII əsrə aid xalça Azərbaycanda qeyd olunmayıb. Yeganə nümunədir ki, Azərbaycana qaytarılıb. Həm tarixi baxımdan, həm də ana xalça sayıldığından böyük dəyəri var.

--Xalçalar necə qorunub və ölçüsü nə qədərdir?

--Çox böyük xalıdır. 4 metrdən artıqdır. 2 metrə yaxın eni var. Dediyim kimi, kolleksionerlər öz topladıqlarını fanatikcəsinə sevirlər və saxlanılması da yüksək səviyyədə olur. Odur ki, xalı ciddi konservasiya keçirdiyindən yaxşı vəziyyətdədir. Bu, xalçaların saxlanmasında bizə də nümunə ola bilər! Biz bu xalçaları göstərmək üçün muzeydə özümüzdə olan XVIII-XIX-XX əsrə aid xalçaların sərgisini təşkil etdik. Sərgilənən xalçaların hamısı bizə hədiyyə edilən xalçaların çeşnisindən toxunub. Yəni, «Əjdahalı» xalçasının kompozisiyası əsasında yaradılıb inkişaf etdirilmiş, müxtəlif xalça məktəblərində toxunmuş xalçalar bütün rəngbərəngliyi və inkişafı ilə sərgidə bir yerdə nümayiş olundu.

--Röya xanım, lütfən, ikinci xalçadan—«Salyan Xiləsi»ndən də danışın.

--«Salyan Xiləsi» də nadir xalçadır. Biz niyə bunu seçdik? Bu xalça bizim kolleksiyada yox idi. Xalçanın əsası Qubanın «Qədim minarə» xalçasından çıxıb və maraqlıdır ki, Salyanda «Qədim minarə» özünəməxsus formada işlənib. Böyük silsilə olmayıb. Nadirliyi ondadır ki, az toxunub.

--Demək, hər iki xalça muzeydə nümayiş olunur? Gəlib baxa bilərik?

--Bəli, bəli. Hələ 3-4 ay da göstəriləcək.

-Röya xanım, çox sağ olun. Yəqin ki, bundan sonra da qədim xalçalar axtarışında olacaqsınız?

--( gülür) Sözsüz! Biz ünsiyyət qururuq. Bizə inanırlar. Bilirlər ki, lazımı səviyyədə göstərəcəyik. Bilirsiniz, demək istəyirəm ki, Xalça Muzeyinin yeni binası muzeyin əhəmiyyətini bir daha artırdı. Bütün dünya gördü ki, Azərbaycanda xalça sənətinə qayğı, maraq hansı səviyyədədir.