-
"Narkotikləri sevmirəm. Bu, bir növ çəkisizliyi hiss eləmək üçün quyuya atılmağa bənzəyir: gec-tez anlayırsan ki, yaşadığın ən maraqlı təəssüratlar da verdiyin qurbanlara dəyməzmiş".
"Dünyanın nüfuzlu şəxsləri, bir qayda olaraq, mənimlə ancaq dərin yuxu əsnasında təmas qururlar".
"Mənim sevimli yazarım, rəssamım və şairim yoxdur. Bəzən mən oxuduğum mətndən, dinlədiyim musiqidən xoşlanıram, vəssəlam".
"Ukraynalı qızlara əməlli-başlı bayılıram".
"Jurnalları adətən diş həkiminə növbədə dayananda oxuyuram".
Viktor Pelevinin layihəmizin iştirakçılarıyla asketizm, Ukrayna qızları, Berlin küçələri, narkotika və özünütənqid barədə müsahibəsini yazarın doğum günündə təkrar dərc edirik.
O, Rusiyanın ən qapalı yazarıdır. Təzə fotosu nadir ələ düşər, müsahibələri isə - lap nadir hallarda. Özünün real bir insan olması barədə şübhə toxumları səpən mistifikatordur o. Lenin komsomolu mükafatının, “Böyük kitab”, “Kiçik Buker”, “Milli bestseller” və Rixard Şönfeld adına Alman ədəbiyyat ödüllərinin laureatıdır o. Hər yeni kitabı bestsellerə çevrilir.
OpenSpace.ru saytının 2009-cu ildə apardığı sorğunun nəticələrinə görə, o, “Rusiyanın ən nüfuzlu intellekt sahibi” elan edilibdir.
Viktor Pelevinə sualları “Snob” layihəsinin iştirakçıları Olqa Aqarkova, Sergey Antonov, Artur Asmaryan, Dmitri Qoroxovski, Lera Qrant, Andrey Yeqorşev, Denis Zaytsev, Yekaterina Zekavitsa, Valeri Kalnış, Dmitri Lisitsın, Lyubov Lukyanova, Anastasiya Malyavko, Andrey Muravyov, Tatyana Murzina, Yuri Obraz, Alisa Repina, Zbışek Stotski və Aleksey Yusfin verir.
Deniz Zaytsev: Müsahibə verməməyinizlə ad çıxarmısınız. Bəs bu dəfə nə əcəb təmas qurmağa razılıq verdiniz? Bir də necə düşünürsünüz: bir müddət sonra əsərləriniz orta məktəb dərsliklərinə salınacaqmı?
Viktor Pelevin: Müsahibə vermək və ya verməmək barədə nə vaxtsa öhdəçilik götürdüyüm heç yadıma gəlmir. Ürəyim nə istəyirsə, onu da edirəm. O “təmas” sözü isə sizin şişirtmənizdir. Əgər hər hansı mətnə baxsanız, görərsiniz ki, bir-birimizlə paylaşdığımız cümlələrdəki sözləri yaradan hərflər arasında da hər hansı təmas yoxdur.
O ki qaldı məktəb proqramlarına, mən “əsərlərimi” ona görə yazmıram ki, onları “öyrənmək” məcburiyyəti doğsun. Məktəb proqramlarına daha çox o əsərlər salınır ki, onları heç bir normal uşaq könüllü götürüb, oxumaz. Elə buna görə ona “proqram” deyirlər. Əlbəttə, mən də istərdim ki, kitablarım məktəblərdə də oxunsun. Ancaq bir şərtlə: bu qiraət qamçı altında yox, parta altında gerçəkləşsin.
Alisa Repina: Əsərlərinizdən hansı sizin öz könlünüzcədir? Kimin rəyinə dəyər verirsiniz? Özünüzü nəyə görə danlayırsınız?
Viktor Pelevin: Yazıb bitirdiyim mətnlər barədə demək olar ki, heç vaxt və heç nə düşünmürəm, onları oxumuram da. Adətən mənə aid hansısa abzası internetdə görəndə isə keyfim kökəlir, çünki özüm onu yerli-dibli xatırlamıram.
Diqqət mərkəzi ən müxtəlif yerlərdə olan, zəkası isə hədd-sərhəd tanımayan oxucunun rəyi məndən ötrü, əlbəttə ki, qiymətlidir. İldən-ilə mənim qızışıb, ikiləşməm xeyli çətinləşdiyindən özümü danlamağa gərək duymuram.
Lyubov Lukyanova: Uşaq kitabı yazmaq istəməzdiniz?
Viktor Pelevin: Müəyyən mənada mənim bütün kitablarım elə uşaqlar üçündür.
Valeri Kalnış: Süjetləriniz nəyin hesabına yaranır? Ətrafınızdakı reallıq və psixotrop preparatlar sizə çoxmu güclü təsir göstərir? Siz ümumiyyətlə, narkotiklərdən yararlanırsınızmı?
Viktor Pelevin: Bunun necə və nəyin hesabına baş verdiyini bilmirəm. Reallıq sözsüz ki, mənə təsir göstərir, narkotiklər isə əsla, çünki onları heç sevmirəm. Bu, bir növ çəkisizliyi hiss eləmək üçün quyuya atılmağa bənzəyir: gec-tez anlayırsan ki, yaşadığın ən maraqlı təəssüratlar da verdiyin qurbanlara dəyməzmiş. Eynilə kredit üzrə ödənən faizlər kimi. İlk baxışda adama elə gələ bilər ki, narkotiklər üzrə belə faizlər tutulmur, halbuki onlar yetərincə yüksəkdirlər. Sadəcə olaraq, insanoğlu nəyin qarşılığını necə ödədiyini çox vaxt anlamır.
Yekaterina Zekavitsa: Ucdantutma bütün əsərləriniz hər hansı sual doğurmayan, dəqiq bir sonluğa malikdir. Halbuki ən güclü yazarların da əsərlərində adətən sonluq - nisbətən zəif yerdir. Buna necə nail olursunuz? Bunu öyrənmək mümkündürmü?
Viktor Pelevin: İş də burasındadır ki, çox vaxt əsərlərimin sonluğundan şəxsən özüm razı qalmıram. Məncə, siz müəllifin özünə xas üstünlüklərini onun kamil olmayan əsərlərinə aid edərkən aşkar şəkildə xeyirxahlığa can atırsınız. İstənilən işi öyrənmək isə hər halda mümkündür.
Andrey Muravyov: Sizin fikrinizcə, “Generation P”-ni çıxmaq şərtiylə, hansı əsəriniz əsasında film çəkilə bilər?
Viktor Pelevin: Məncə, “Sarı ox”dan maraqlı bir film alına bilərdi. Oradakına bənzər bir qatar-dünyanın vizual fəzasını yaratmağın mümkünlüyü barədə Yeqor Konçalovskinin müəyyən qənaətləri vardı, ancaq bu – çox qəliz idi, xeyli pul tələb edirdi. Qraf T barədə roman da yetərincə kinematoqrafikdir.
Ancaq mən lentə köçürülməsi asan olsun deyə, xüsusi mətnlər yazmağa heç vaxt meyl göstərməmişəm. Məsələ burasındadır ki, kino ilə müqayisədə ədəbiyyatın imkanları daha genişdir, çünki film - öz təbiəti etibarıyla fiziki fəzada sərt maddi obyektlər arasında baş verən hadisələrin illüziyasıdır. Mətn isə bu cür məhdudiyyətlərdən azaddır.
Dmitri Qoroxovski: Audio-kitablara, daha dəqiq desək, kitablarınızın audio-formatlarına münasibətiniz necədir?
Viktor Pelevin: Audio-kitablara normal yanaşıram. Onlarda əsas şərt - səsin qüsursuzluğudur. Qiraətçi çox tanınan yaradıcı birisi olanda isə o, məcburən sinerjiyə meyl göstərir. Əgər bu şərtə riayət olunarsa, onda dinləyici vizual qavrayışdan qopub, sırf səsi qavramağa köklənir.
Artur Asmaryan: Ən sevimli yazarınız, şairiniz, rəssamınız və bəstəkarınız kimdir?
Viktor Pelevin: Mənim sevimli yazarım, rəssamım və şairim yoxdur. Bəzən mən oxuduğum mətndən, dinlədiyim musiqidən xoşlanıram, vəssəlam.
Andrey Yeqorşev: Əgər siz dünyanın nüfuzlu şəxslərindən kimlə isə təmas qurursunuzsa, daha çox onlara ağıllı seçim etməkdə məsləhət, tövsiyə verdiyinizə görə təşəkkür sözü eşidirsiniz, yoxsa qınaqlar?
Viktor Pelevin: Dünyanın nüfuzlu şəxsləri, bir qayda olaraq, mənimlə ancaq dərin yuxu əsnasında təmas qururlar və sonradan bununla bağlı heç nəyi xatırlamırlar. Ancaq indi mən bu mövzuya gərəyindən artıq köklənmək istəməzdim.
Aleksey Yusfin: Özünüzlə bağlı bloqları heç oxuyursunuzmu?
Viktor Pelevin: Axır vaxtlar şəbəkədə başdanxarabların hücumları artdığından bu işə tamamilə ara vermişəm. Buna görə onlara dərin təşəkkür edirəm, çünki eqoserfinq – onanizmdən daha zərərli məşğuliyyətdir.
Lera Qrant: “Canlı jurnal”dakı ru-pelevin komünitisinə heç nəzər salırsınız?
Viktor Pelevin: Həmişə yox, hərdənbir.
Sergey Antonov: Berlin sizin doğma şəhərinizdirsə, orada ən çox sevdiyiniz küçə hansıdır?
Viktor Pelevin: Qrunevald. Əgər bu, bir küçə yox, meşə adıdırsa (alman dilində “Grunewald” – “Yaşıl meşə” deməkdir), onda o, küçələrə münasibətdə kinayə kimi səslənir. Bütün boş vaxtımı mən Berlindəki bir üçbucaqda, Şeytan gölü – Radiocasusluq mərkəzi – meşəbəyi daxması arasında keçirməyə çalışıram. Gecə vaxtları orada xeyli maraqlı tanışlıqlar qurmuşam.
Valeri Kalnış: Kökləriniz Ukrayna ilə bağlıdır. Bu ölkə barədə nələr düşünürsünüz?
Viktor Pelevin: Ukraynanı çox sevirəm, atam oradandır və ukrayna dili onun ikinci ana dili idi. Mən isə o dili heç bilmirəm. Buna baxmayaraq, ukraynalı qızlara əməlli-başlı bayılıram.
Tatyana Murzina: Müsahibələrinizin birində Andrey Platonov barədə belə demisiniz: “XX yüzildə belə bir yazar ola bilməzdi. Əgər belə demək mümkündürsə, Platonov – linqvistik xibakusyadır (“xibakusya” – yaponca “partlayışdan və ya bombardmandan zərər görmüş insanlar” deməkdir.
Termin kimi adətən 1945-ci ildə Xirosima və Naqasaki şəhərlərinin atom bombardmanının qurbanlarına çevrilən mülki əhali barədə işlənir – A.Y. )”. Şəxsən özünüzü necə xarakterizə edərdiniz? Bu fikrin birbaşa özünüzə də aid olduğunu kimsə sizə desəydi (bəlkə də artıq deyibdir də), buna necə cavab verərdiniz?
Viktor Pelevin: Uzun illər boyu apardığım mənasız və amansız meditasiya təcrübələrim nəticəsində mən bu “özüm” dediyiniz şeyin nə olduğunu hələ də dərk edə bilməmişəm. Siz isə istəyirsiniz ki, onu durub, xarakterizə edim. Ya da üzünü görmədiyim biri barədə başqasının fikriylə razılaşım. Bu lap: “Get ora – nə bilim, hara, onu gətir – nə bilim, nəyi” deyiminə bənzədi.
Dmitri Lisitsın: Uzun müddətdir siz rus ədəbi-bədii diskursunun ayrılmaz siması sayılırsınız. Əgər özünüz də başqa bir yazarın personajına və ya sizi xatırladan qəhrəmanına çevrilsəydiniz, buna necə yanaşardınız? Onu məhkəməyə verərdiniz, yoxsa heç məhəl qoymazdınız?
Viktor Pelevin: Mən bundan heç xəbər də tutmazdım. Bundan ötrü mənim imkanlarım yetərincə genişdir.
Tatyana Murzina: Bir kərə demişdiniz ki, Rusiyada ədəbi-seminarları ləğv eləmək lazımdır. Niyə?
Viktor Pelevin: Bu, hər şeydən əvvəl qadın yazarlara hörmətimdən irəli gəlirdi. Bu, tavtologiya deyildir, çünki kişi olsalar da, qadın kimi yazanlar da var. “Seminar” sözü kişilərin reproduktiv (çoxalma) sistemiylə bağlı termindir, ona görə də fallik gender energetikasını mədəni plana proyeksiya edən bu termin patriarxal seksizmin mövqelərini möhkəmlədir. Bu cür pretenziyaları (iddiaları) mən, yeri gəlmişkən, Pen-mərkəzlə bağlı da bildirmişəm. Mənə elə gəlir ki, soğancıq və qələmyonan simvollarını ədəbi dildə daha sıx-sıx işlətməliyik.
Anatoli Malyavko: Hansı jurnalları oxuyursunuz?
Viktor Pelevin: Jurnalları adətən diş həkiminə növbədə dayananda oxuyuram. Onların fal kitablarına bənzəmələri və özlərinin dağınıq konsentrasiyalı məlumatlarıyla uzaqbaşı on beş, iyirmi dəqiqəliyinə oxucunun diqqətini özlərinə kilidləmələri könlümcədir.
Yuri Obraz: Sizin yazı-pozu gününüzün proqramı necə qurulubdur? Məsələn, Ernest Heminquey səhər saat altıda ayaqyalın halda və ayaq üstə öz yazı bürosunun (ayaq üstə yazı yaza bilmək üçün dizayn olunmuş, xitabət kürsüsünü xatırladan xüsusi mebel növüdür – A.Y.) ardında ta saat on birə qədər işləyirmiş. Həm də hər gün.
O özü də bilmədən bizim keçmiş imperiyada, yəni SSRİ-də “ceyran südü”nün (arağın) satışına start verilən vaxta qədər öz işinə-gücünə köklənirmiş. Yazarın özü üçün qoyduğu bu dəmir qayda-qanun bir təsadüf ucbatından Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının vətəndaşların içki rejimi üzərində qurduğu hegemonluqla uzlaşırmış.
O”Henri isə tamamilə fərqli bir reseptə üstünlük verirmiş: yazı masasına bir şüşə viski və apelsin qoyurmuş, bunlar yeyilib-içilənə qədər növbəti hekayəsinin son nöqtəsini qoyurmuş. Qara gözlük taxdığınızı nəzərə alsaq, siz də rahib-filan deyilsiniz. Bəs sizin yazı texnologiyanız nəyə əsaslanır? Yazı prosesi zamanı, ondan öncəki və sonrakı mərhələləri nəzərdə tuturam. Yoxsa siz asket həyat tərzi sürürsünüz? Səmimi olacağınıza ümidliyəm.
Viktor Pelevin: Yuri, gərək özünüz də başa düşəydiniz ki, bu cür sözlərdən sonra özümü naxoş hiss edəcəyəm. Buna rəğmən, sualınıza səmimi cavab verməyə çalışacağam. Həyat tərzimdə cədvələ, qrafikə bənzər bir şey formalaşan kimi mən təcili yaşayış yerimi dəyişirəm.
Ona görə də mənim vaxtaşırı köçlərə meylimin özü bir cədvəl kimi qəbul edilə bilər. Hər belə köçün ardında isə şəxsiyyətimin fomalaşmasındakı növbəti əzab elementi dayanır. Bu durumu Makareviç mahnılarından birində çox təsirli və dəqiq şəkildə təqdim edib. Lakin bu cür köçlərdən sevinc hissi də duyuram.
O ki qaldı o dediyiniz “öncəki” və “sonrakı” mərhələlərə onlar sırf əqli abstraksiyalardır və hər hansı real hərəkət üçün təməl rolunu oynaya bilməzlər. Digər tərəfdən isə, istənilən yaşam situasiyası öz təbiəti etibariylə keçid xarakterlidir.
Ona görə də məndən səmimiyyət ummanız mənasızdır. Səmimiyyət – hissi qığılcımların qopmasıyla müşayiət olunan dürüst davranışların cəmidir. Hələlik bu həqiqəti sizinlə paylaşa bilərəm. Halbuki o hissi qığılcımları istənilən normal asket şeir qoşmağa və qızları bişirməyə sərf eləyir.
Zbışek Stotski: Neçə kərə aşiq olmusunuz?
Viktor Pelevin: Mən canlı sayılan hər şeyi sevməyə çalışıram, ona görə də bütün bunları saymam hədsiz qəliz məsələdir. Sevmək – bir özəllikdir çünki.
Olqa Aqarkova: Siz – yeganə ümid yerimsiniz... Deyin, necə edək ki, hamımız qurtulaq?
Viktor Pelevin: Mənə elə gəlir ki, əslində bizi heç nə məngirləməyib və tutub saxlamır. Sadəcə olaraq, eqomuz alışılmış durumların məlum variantlarıyla manipulyasiya etməklə, beynimizdən əlavə bir gilə də dopamin sıxıb-çıxartmağa çalışır, buna görə də imkan vermir ki, diqqətimizi yeni bir şeyə cəmləşdirək, halbuki məntiqi cəhətdən bunu etməyin vaxtının çoxdan yetişdiyini özümüz də anlayırıq.
Hər gün zamanı yanlış və gülünc şeylərə sərf etməmiz son nəticədə həyatdakı hədəflərdən yan keçməmizə, yoldan sapmamıza gətirib çıxarır. Bir az da texniki aspekt barədə.
Çəngində çapaladığımız müşküllərin bizi buraxmasına cəhd göstərməmiz imkansızdır, çünki bizim məngənələrində olduğumuzdan onların özləri də xəbərsizdirlər.
Bu durumu onlara isə anlatmaq mənasızdır, bu işdə heç dualar da dada yetişməz. Ancaq biz özümüz yavaş-yavaş o müşküllərdən aralana, uzaqlaşa bilərik. Buna nail olmaq üçün isə ayıq-sayıq yaşamalı, şüurumuzda baş verən dəyişimləri diqqətlə izləməliyik.
SNOB
Azərbaycan dilinə çevirdi – Azad Yaşar
